Museumstuk - Zweeptol
Janny Lock
In Museum Het Reghthuys zijn drie tollen te zien. De officiële naam is zweeptol, een speelgoed dat de ouderen onder ons zeker nog kennen. In de jaren ’50 van de vorige eeuw was tollen een populair kinderspel.
De tol werd gemaakt van hout, pas later werden tollen van kunststof gemaakt. Rond de steel wordt een touwtje van ongeveer een meter lengte gewonden met aan het uiteinde een handvat. In plaats van het touwtje werden er ook wel schoen- en korsetveters gebruikt om rond de tol te winden. Door de tol hard naar de grond te gooien, rolde het touwtje van de tol af en kreeg de tol zijn snelheid. De kunst was om de tol door middel van het ‘zweepje’ zo lang mogelijk draaiende te houden. Het vergde wel oefening om het klappen van de zweep onder de knie te krijgen. Het spel is al heel oud, het wordt zeker al meer dan 2000 jaar overal ter wereld gespeeld.
Cato, een Romeins staatsman, raadde ouders aan dit spel aan hun kinderen te geven omdat het een passender tijdverdrijf is dan dobbelen. Er is ook een klein kunstwerkje, een zogenaamd miniatuur, uit de 14e eeuw bekend waarop drie kinderen staan afgebeeld die het spel spelen. Op het schilderij De kinderspelen, in 1559-1560 geschilderd door Pieter Bruegel de Oude, komen kinderen voor die met een tol met een zweepje spelen. Het schilderij is te zien in het Kunsthistorisches Museum in Wenen.
Soms vloog een tol zo hoog op na een zweepslag dat er ruiten van de huizen sneuvelden. Naast de tollen in Museum Het Reghthuys zijn er nog andere vormen bekend zoals de conische. Voor zover bekend werden die in Giessenburg en Schelluinen niet of nauwelijks gezien. Nog steeds worden zweeptollen verkocht, zowel modern als antiek met uiteenlopende prijzen. De zweeptol is een van de kinderspelen die gedaan werden naast hoepelen, bokje springen, touwtje springen en de spelen met liedjes zoals ‘zakdoekje leggen’ en ‘de boom die wordt hoe langer en hoe dikker’.
Geen grote waarde maar wel veel nostalgie.
Bronnen:
Volksspelen Madeleine, volksspelenbrugge.be
www.wikipedia.org, draaitol
Pieter Bruegel, door Froukje Hoekstra, uitgave 1993
Website: Stichting Nederlands Museum ‘Kinderwereld’ Roden
Volg ons ook op Facebook